Speedball® — methode I ○ CUT PAPER STENCIL ○ by Hellen van Vugt
In deze eerste BLOG-post over zeefdrukken met Speedball® laat Hellen van Vugt je kennismaken met de Cut Paper Stencil methode, waarbij je je afbeelding uitsnijdt uit dun papier. Deze methode, waarmee je strakke grafische afbeeldingen kunt maken, is een uitstekende eerste kennismaking met zeefdrukken.. Het is een eenvoudige en snelle manier van werken, waar je maar weinig voorbereiding voor nodig hebt. Voor gedetailleerd werk is deze methode echter minder geschikt. Maar juist vanwege die directheid is de Cut Paper Stencil methode erg populair — óók onder professionals!
Benieuwd? Laat je inspireren door Hellen om je eigen Summer of Love t-shirt te zeefdrukken!
Als je voor het eerst gaat zeefdrukken, zijn je eerste afdrukken misschien niet perfect — en dat is helemaal OK. Laat je verrassen door de uitkomst en omarm de charme van de imperfectie — have fun and get messy!
The basics — dit heb je nodig
Deze — of soortgelijke — basics heb je nodig om te zeefdrukken, welke methode je ook gebruikt.
Deze zeefdrukramen zijn perfect om zowel op papier als op textiel te zeefdrukken. Het getal 110 geeft de mesh aan:
- Speedball® | Zeefdrukraam — 110 monofilament — een los zeefdrukraam
- Speedball® | FRAME UNIT zeefdrukraam — 110 monofilament — waarbij het raam in een houder scharniert
Er zijn trouwens ook zeefdrukramen met een andere mesh, die vind je hier.
Bij al deze zeefdrukinkten kun je je raam makkelijk schoonmaken met water en zeep:
- Speedball® | ACRYLIC SCREEN PRINTING INK — voor het drukken op papier, karton of hout, maar niet geschikt voor textiel
- Speedball® | FABRIC SCREEN PRINTING INK — speciaal voor het drukken op textiel, maar ook geschikt voor papier, karton en hout
- Speedball® | OPAQUE FABRIC SCREEN PRINTING INK — dekkende kleuren, speciaal voor het drukken op donker textiel, maar ook geschikt voor papier, karton en hout
Er zijn ook mediums, waarmee je je inkt kunt tweaken. Je hebt ze strikt genomen niet nodig — het zijn dus geen basics — maar ze kunnen wél handig zijn. Je vindt ze hier.
Met een zeefdrukrakel druk je je inkt door de mazen van je gaas:
- Speedball® | Zeefdrukrakel — een eenvoudige rakel voor het werken op textiel, papier, karton en hout
- Speedball® | Zeefdrukrakel craft — uitstekende prijs-kwaliteitverhouding, voor het werken op textiel, papier, karton en hout
- Speedball® | Zeefdrukrakel neoprene — een goede rakel voor het werken op papier, karton en hout
- Speedball® | Zeefdrukrakel nitrile — een professionele rakel voor het drukken op textiel
- Speedball® | Zeefdrukrakel urethane — een professionele rakel voor het drukken op papier, karton en hout
Alles — het complete aanbod — van Speedball® voor zeefdrukken vind je trouwens hier.
Cut paper stencil methode — dit heb je nodig
Naast de basics heb je voor de Cut Paper Stencil methode verder nog nodig:
- Markerpapier ○ Pen of potlood ○ Hobbymes of Scalpel ○ Snijmat ○ Afplaktape of block-out tape
En last but not least natuurlijk nog iets om op te drukken:
- T-shirt ○ Tas ○ Kussensloop
Of wat je verder maar wilt...
Q — Ik hoor de term silkscreen wel 'ns voorbij komen. Waar komt die term eigenlijk vandaan?
A — In het verleden werd er zijde — silk in het Engels — gebruikt voor zeefdrukramen, vandaar. Tegenwoordig gebruiken we bijna altijd polyester gaas.
Q — Kun je wat meer uitleggen over die term mesh?
A — Natuurlijk! Mesh geeft het aantal mazen — de gaatjes waar je je inkt doorheen drukt — per vierkante inch (1 inch = 2,54 cm) aan. Hoe hoger de mesh, hoe meer mazen er zijn en hoe kleiner die mazen zijn. En hoe minder inkt er door die mazen heen komt. Met ramen met een hogere mesh (200 - 305) kun je fijnere details drukken. Met ramen met een lagere mesh (85 - 150) krijg je minder fijne details. Maar ze laten meer inkt door. En dat is weer handig bij het bedrukken van textiel of het werken met een dikkere inkt, zoals wit.
Hier zie je trouwens het complete assortiment zeefdrukramen van Speedball®.
Q — Is (OPAQUE) FABRIC SCREEN PRINTING INK geschikt voor alle soorten textiel?
A — Goed dat je het vraagt. Je werkt het beste op stoffen die weinig of geen rek hebben, zoals katoen, linnen, broadcloth — dicht geweven en vervilt wol, vroeger ook wel bekend als laken — en denim. En liefst op stof die géén apprêt heeft. Nylon is niet geschikt.
Q — En op wat voor papier kan ik drukken?
A — Kwestie van uitproberen. Kies in ieder geval een wat zwaarder en dikker papier, dus met een hoger gramsgewicht. De inkten van Speedball® zijn op waterbasis en lichter en dunner papier zal meestal niet goed tegen water kunnen. Kies verder papier dat niet gecoat is. Op gecoat papier hechten de inkten zich niet goed.
Maak je sjabloon
- Teken je afbeelding met een potlood of pen uit op een vel markerpapier.
- Zorg voor een marge van minstens 5 cm aan alle zijden tussen je afbeelding en de binnenzijde van je zeefraam.
- Snij met een hobbymes of scalpel je afbeelding uit. En werk veilig, op een snijmat!
- Je zeefdrukraam heeft 2 kanten. De subtrate side — de vlakke achterkant — en de inkwell side — de voorkant, waar het raam als een opstaande rand omheen zit. Je legt je stencil op de substrate side en zet het aan alle 4 kanten vast met tape.
- Om te voorkomen dat er aan de zijkanten van je zeefdrukraam inkt lekt, tape je aan de inkwell side de naad tussen het raam en het gaas dicht. Als je tape van 5 cm breed gebruikt, tape je 2,5 cm op de staande rand van je raam, dan vouw je je tape in een hoek van 90°en plak je de resterende 2,5 cm op je gaas.
- Check goed dat alléén je afbeelding open is en inkt door kan laten. De rest van je gaas moet bedekt worden door papier of tape.
Geef jezelf nu maar een schouderklopje — de helft van het werk zit erop! Met het sjabloon dat je nu gemaakt hebt, zou je toch wel zo'n 10 tot 15 afdrukken moeten kunnen maken. En gaat het papier wat bobbelen? Dat is geen probleem, zolang de randen van je afbeelding maar mooi strak afdrukken.
Misschien een overbodige opmerking, maar just to be sure...
Stel, je hebt een rechthoekig vel papier, waarop je in het midden een cirkel getekend hebt. Die cirkel snij je uit. Welk deel gebruik je nu bij het drukken als je stencil? De uitgeknipte cirkel? Neen dus! Je gebruikt het rechthoekige vel met het ronde gat in het midden. Daar waar het gat — de negatieve ruimte — zit, komt de inkt door het gaas heen. Daar waar het papier — de positieve ruimte — zit, wordt de inkt tegengehouden. Zo krijg je dus een afdruk van je cirkel.
Nu begrijp je ook waarom het belangrijk is dat je papier geen inkt doorlaat. En goed tegen water kan, want de inkt die je gebruikt is immers op waterbasis. Zolang je daar rekening mee houdt, kun je ook ander papier voor je stencil gebruiken, zoals rijstpapier, waxed paper of synthetisch papier. Of gebruik acetaatfolie of polyester tekenfolie, dat werkt perfect!
En bedenk dat je weliswaar een stencil in elke vorm — eenvoudig of wat ingewikkelder — kunt gebruiken, maar dat je niet met een losse vorm in een vorm kunt werken. Die losse vorm zou er namelijk uitvallen mij het drukken. Alle onderdelen van je stencil moeten met elkaar verbonden zijn, al is het maar met dunne bruggetjes — dus géén losse eilandjes! Als je eenmaal wat bedrevener bent met het werken met stencils, kun je experimenteren met vrij zwevende contra-vormen, die je los op je drukoppervlak legt, vóórdat je afdrukt. Of je gebruikt verschillende stencils, bijvoorbeeld twee, eventueel elk in een apart raam: je drukt éérst met het ene stencil, dan met het andere.
Let's print!
Boy oh boy — nu gaan we zeefdrukken!
Bij zeefdrukken draait alles om je pull — wat je in het Nederlands je afdrukslag noemt. Je trekt met je rakel inkt over je raam heen, waarbij je die inkt door de open mazen van het gaas drukt.
Dat doe je in een vloeiende beweging, zonder aarzeling. Het gaat om de snelheid van je pull, de hoek waaronder je je rakel houdt en de druk die je uitoefent. En om de consistentie en vloei van je inkt, hoe gelijkmatig je je inkt verdeelt en hoeveel inkt je gebruikt.
Een pull bestaat uit 2 strokes of slagen:
de print stroke, waarbij je de inkt over je raam trekt — het eigenlijke drukken
de flood stroke, waarbij je de resterende inkt terug schraapt — klaar voor de volgende afdruk.
Als je dít eenmaal in je vingers hebt — en dat zal niet zonder trial and error gaan — dán kun je zeefdrukken!
Zeefdrukken — step-by-step
Je kunt je zeefdrukraam met de lange zijde of met de korte zijde naar je toe leggen, hoe het jou uitkomt. Het werkt het makkelijkst als je je rakel van boven — van de kant die het verst van je verwijderd is — naar beneden naar je toe trekt. Zo werk ik in deze step-by-step.
Maar als dat je beter uitkomt, dan kun je natuurlijk ook van links naar rechts of vice versa werken. Hoe je ook werkt, de vlakke substrate side van je raam ligt altijd naar beneden, de inkwell side — met de opstaande rand — naar boven. En je rakel moet in één keer de complete breedte van de afbeelding of tekst die je wilt drukken beslaan.
- Schep wat inkt op de bovenkant — de kant die het verst van je af is — van je raam, zodat je een streep inkt krijgt, die iets breder is dan het sjabloon dat je wilt gaan drukken.
- Voorkom dat er inkt op de open delen van je sjabloon — en dus op de open mazen van je gaas — terecht komt.
- Werk zo netjes mogelijk en zorg dat je je handen schoon houdt. Anders is de kans groot dat je inktvlekken krijgt!
- Zet je rakel schuin achter de inkt, in een hoek van ongeveer 45°- 60°. Die hoek is belangrijk om een scherpe afdruk te krijgen.
- Trek je rakel — eventueel met beide handen — gelijkmatig en in een vloeiende beweging naar je toe. Oefen ongeveer evenveel druk uit als je nodig zou hebben om een zware deur te openen.
- Zo trek je de inkt over je sjabloon heen en druk je de inkt door de open mazen van je gaas.
- Werk niet te langzaam — dan komt er te veel inkt in je afdruk en krijg je geen scherpe randen — en niet te snel — dan komt er te weinig inkt in je afdruk.
- Stop nét voordat je de onderkant van je zeefdrukraam bereikt hebt.
- Til je raam dan lichtjes op aan de kant die het dichtst bij je is. Zo scheid je je raam van het t-shirt of papier waarop je drukt.
- Stap 1 - 3 waren je print stroke, waarmee je je afdruk gemaakt hebt. Hopelijk ben je tevreden met het resultaat!
- Nu beginnen we aan je flood stroke. Daarmee schraap je de inkt terug en maak je je raam klaar voor de volgende afdruk.
- Haal daarvoor je rakel van je zeefdrukraam en plaats 'm vóór de resterende inkt, tussen de inkt en de opstaande rand van je zeefdrukraam.
- In één vloeiende beweging schrap je de overgebleven inkt terug naar de kant waar je begonnen bent. Oefen slechts een lichte of helemaal geen druk uit.
- Met deze flood stroke inkt je je sjabloon — er blijft een lichte inktfilm achter in de open mazen van je gaas, zónder dat er inkt onderuit komt.
- Zo voorkom je dat je gaas indroogt. En je volgende afdruk werkt zo makkelijker.
- Beëindig je flood stroke net vóórdat je de bovenkant van je raam bereikt hebt.
- Til je rakkel op en leg 'm achter de inkt, schuin tegen de opstaande rand van je raam.
- Zoals gezegd, je moet deze strokes even in je vingers krijgen, maar dan wordt het een soepele en vloeiende beweging, waar je niet meer bij na hoeft te denken. Nooit aarzelen, want daar wordt je alleen maar onzeker van. En dat komt je afdruk zeker niet ten goede!
- Til je scherm op en...
Klaar!
- Op naar de volgende afdruk. Meestal zit er daarvoor nog genoeg inkt op je raam, maar als dat niet het geval is, kun je er gewoon wat extra inkt bij doen.
Nog wat praktische opmerkingen
Off-contact
Om een strakke en scherpe afdruk te krijgen, helpt het om je zeefraam net iets boven het print-oppervlak — bijvoorbeeld het t-shirt dat je wilt gaan bedrukken — te hebben. Met je print stroke duw je het gaas dan een beetje naar beneden, zodat het het print-oppervlak raakt. Deze techniek noemen we off-contact. Het plakken van een muntje op elk van de 4 hoeken aan de onderkant — de vlakke subtrate side — van je zeefdrukraam is een effectieve manier om voldoende off-contact te krijgen.
Zeefdrukken op textiel
Wil je een t-shirt of een tas bedrukken? Schuif dan een dik vel papier, karton of foamboard in je t-shirt of tas, vóórdat je gaat drukken. Zo voorkom je dat de inkt tijdens het drukken dóórbloedt op de andere zijde van het shirt of de tas.
Zeefdrukken op papier
Als je meerdere prints wilt maken van hetzelfde sjabloon — of als je meerdere sjabloons wilt gebruiken in één ontwerp — moet je papier altijd op dezelfde plek — de technische term daarvoor is in registratie — liggen ten opzichte van je zeefdrukraam.
Daar is een eenvoudig trucje voor! Leg je papier onder je zeefdrukraam en zorg ervoor dat het goed ligt in relatie tot je sjabloon. Misschien moet je je raam een paar keer optillen en weer laten zakken boven je papier om alles goed gepositioneerd te krijgen. Als alles goed ligt markeer je de linker- en rechter onderhoek van het papier, door met tape twee haakse hoeken te plakken op je werktafel. Als je er nu voor zorgt dat je papier altijd binnen deze 2 registratie tabs ligt, ligt het altijd op de goede plek.
Meerkleurendruk
Er zijn twee manieren waarop je een meerkleurendruk kunt maken:
- je brengt op je zeefdrukraam meerdere kleuren inkt in één keer aan en druk dan in één pull meerdere kleuren tegelijkertijd
- je werkt met meerdere zeefdrukramen, al dan niet met verschillende sjablonen, waarbij elk raam één kleur heeft.
Meerkleurendruk met meerdere ramen op textiel is trouwens een grotere uitdaging dan op papier, omdat textiel de neiging heeft om te werken. Zolang het niet zo belangrijk is dat afdrukken precies in lijn zijn met elkaar, kun je op het oog werken. Een handig hulpmiddel om wat precieser te werken kan zo'n compacte zeefdrukmachine zijn. Voorkomt meteen ook het dóórbloeden van je inkt! Of gebruik spraylijm om je t-shirt of papier tijdelijk te fixeren op je werktafel.
Schoonmaken van je zeefdrukraam
Het is verstandig om meteen nadat je klaar bent met drukken je zeefdrukraam schoon te maken.
Schraap de resterende inkt met een spatel of rakel uit je zeefdrukraam. Die inkt hoef je trouwens niet weg te gooien! Als je de inkten van Speedball® terugdoet in hun pot — of in een luchtdicht afsluitbare pot met schroefdeksel — kun je ze makkelijk enkele weken tot maanden op kamertemperatuur bewaren.
Je gaas kun je dan eenvoudig schoonmaken met water en zeep. Bij inkt die wat meer ingedroogd is in je raam moet je misschien wat schrobben. De inkten van Speedball® zijn op waterbasis, en kunnen veilig door de afvoer. Sommige kleuren — bijvoorbeeld rood en zwart — kunnen je gaas soms blijvend een beetje kleuren, maar dat heeft totaal geen effect op de printkwaliteit. Laat je zeefdrukraam goed uitlekken en aan de lucht drogen. Klaar! Je rakel maak je trouwens op dezelfde manier schoon.
Hitte-fixatie van je afdruk
Als je op textiel gedrukt hebt, kun je je afdruk eenvoudig permanent maken door de inkt te fixeren met hitte.
Dat doe je door je werk 3-5 minuten te strijken met een gewone strijkbout op de voor het desbetreffende textiel geschikte temperatuur. Nog een slim handigheidje: gebruik bakfolie tussen je werk en je strijkbout!
Duizelt het je? Niet nodig! Ik vat alles nog 'ns samen voor je in deze demo, waarin ik een Summer of love t-shirt druk.
- Hier zie je de vlakke achterkant — de substrate side — van m'n zeefdrukraam. M'n stencil heb ik vastgzet met tape.
- Op de 4 hoeken zie je de muntjes die voor off contact zorgen — niet te veel, niet te weinig.
- En dit is de voorkant — de inkwell side — van m'n raam. De naad tussen m'n stencil en de opstaande rand heb ik dichtgezet met tape.
- Zorg trouwens dat je stencil met de goede kant naar boven zit. Anders druk je in spiegelbeeld!
- Nu schuif ik foamboard in het t-shirt. Zo voorkom ik dat de inkt tijdens het drukken dóórbloedt naar de achterkant.
- Bijkomend voordeel: het maakt de voorkant van het t-shirt wat vlakker. En dat drukt nét even makkelijker!
- Ik werk hier met twee kleuren, die ik tegelijkertijd op m'n raam aangebracht heb.
- Meestal trek je je print-stroke naar je toe, maar zoals je ziet kun je ook van je af werken — het is geen exacte wetenschap!
- Nu alleen nog laten drogen aan de lucht en dan fixeren met een strijkbout...
Klaar!
Q — Ik vind het best eng, meteen drukken op zo'n mooi t-shirt. Wat als het mislukt?
A — Je hoeft ook niet meteen op dat t-shirt of die tas te drukken. De meeste zeefdrukkers — ook professionals — maken eerst wat test-prints op eenvoudig papier of een restje textiel. Dat helpt je om problemen te herkennen en op te lossen voordat je aan het echte zeefdrukken begint.
Q — Het stencil is een beetje losgekomen van m'n gaas. Kan ik het nog gebruiken?
A — Probeer je stencil voorzichtig opnieuw vast te zetten met wat tape aan de zijkanten en maak een nieuwe afdruk. De inkt in je gaas zou verder je stencil voldoende vast moeten houden. Na meerdere afdrukken zal een papieren stencil, naarmate het meer water opgenomen heeft van de inkt, trouwens onbruikbaar worden. It is as it is — maak gewoon een nieuwe!
Q — In m'n stencil zijn wat rimpels gekomen, is dat een probleem?
A — Neen hoor! Gewoon een beetje rechttreken en gladstrijken met je vinger. Of wat meer druk uitoefenen tijdens het drukken.
Q — De randen van m'n afdruk zijn niet scherp, wat kan ik daaraan doen?
A — Dat kan gebeuren als je teveel druk uitoefent bij je flood stroke en daardoor teveel inkt gebruikt. De inkt bloedt dan onder de randen van je stencil door. Veeg de onderkant — de substrate side — van je raam schoon en druk opnieuw, maar dit keer met iets minder druk.
Q — In het begin krijg ik goede afdrukken, maar naarmate ik meer afdrukken maakt, worden ze steeds minder van kwaliteit. Enig idee?
A — Omdat je inkt op waterbasis is, droogt 'ie snel. Daardoor kunnen de mazen van je gaas in de loop van het drukproces verstopt raken. Spuit met een plantenspuit wat water op je raam en druk een paar test-prints om de mazen te ontstoppen. Dat wil wel 'ns helpen!
Q — Eerst lukken mijn afdrukken niet goed en daarna komen er inktdruppels onder aan m'n gaas te hangen. Wat doe ik fout?
A — Je gaas is te ver verwijderd van je drukoppervlak. Zo komt er te weinig inkt op je afdruk en raakt je scherm verzadigd. Met druppels tot gevolg. Het is een bekend euvel. Het wordt meestal veroorzaakt doordat je niet genoeg druk uitoefent tijdens je print stroke of doordat je off contact te hoog is.
In deze video laat Brian Garner je de Cut Paper Stencil methode nog 'ns zien.
Marc gebruikt trouwens deze set
Over Hellen
Hellen van Vugt werkt als zelfstandig marketing adviseur. Haar passie is het maken van papier & grafiek. Haar kennis en ervaring deelt ze graag met je!
Op het Gerstaecker-BLOG geeft Hellen tuto's & demo's over Speedball®:
Meer van Hellen?
Ze nodigt je van harte uit haar te volgen!
© 2022 — tekst: Hellen van Vugt, Speedball® & redactie Gerstaecker NL | © 2022 — beeld: Hellen van Vugt, Speedball® & redactie Gerstaecker NL
